Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1778 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 5 Ιουνίου 1825 Παντρεύτηκε την Ελένη Καρέλλη, κόρη του εύπορου Χρήστου Καρέλλη και απέκτησαν ένα γιο, τον Λεωνίδα Ανδρούτσο. Ο πατέρας του αποκεφαλίστηκε το 1797, με αποτέλεσμα να μείνει ορφανός σε ηλικία 8 ετών. Η μητέρα του Ακριβή Τσαρλαμπά μετακόμισε το 1797 στη Λευκάδα και ο Ανδρούτσος έκανε παρέα με το γνωστό μετέπειτα ποιητή Ιωάννη Ζαμπέλιο. Τον επόμενο χρόνο, 1798, έγινε η Μάχη της Νικόπολης και ο Χαλασμός της Πρέβεζας από τον Αλή Πασά Τεπελενλή και ο μικρός Οδυσσέας και η μητέρα του, διασώθηκαν γιατί είχαν καταφύγει στη Λευκάδα. Αργότερα, επέστρεψαν στην Πρέβεζα, όπου και έζησε.
Το 1806 ο Αλή Πασάς, τον πήρε στην αυλή του στα Ιωάννινα. Εκεί ο Ανδρούτσος φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του. Σύντομα έγινε αρχηγός της προσωπικής φρουράς του. Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και το 1819 διορίστηκε δερβέναγας στην ανατολική Στερεά. Ο Ανδρούτσος πήρε μέρος στις μάχες του Βερατίου, Αργυροκάστρου και Γαρδικίου, και ο Αλή Πασάς του έδωσε την οπλαρχηγία της Λειβαδιάς.
Το 1820 εγκατέλειψε την Λιβαδειά, αφού μύησε τον Αθανάσιο Διάκο στην Φιλική Εταιρεία. Ο ίδιος κατέφυγε στην Αράχωβα όπου προσπάθησε μαζί με άλλους επιφανείς Έλληνες να δημιουργήσει μια ελληνοαλβανική συμμαχία σύμφωνα με τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας. Το εγχείρημα αυτό απέτυχε, καθώς ο Ομέρ Βρυώνης αρνήθηκε να συμμετάσχει. Μετά ο Ανδρούτσος κατέφυγε στη Λευκάδα. Εκεί συναντήθηκε με τους Καραϊσκάκη, Γεώργιο Βαρνακιώτη, Ζόγγα, Μακρή, Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και άλλους οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας.
Στα τέλη του Ιανουαρίου στη σύσκεψη στην Αγία Λαύρα, της οποίας το θέμα ήταν οι προετοιμασίες που έπρεπε να γίνουν για να ξεσηκωθεί η Στερεά Ελλάδα, αποφασίστηκε η ανάθεση της εξέγερσης στον Ανδρούτσο και στον Πανουργιά.Ο Ανδρούτσος επιτέθηκε με ομάδα ανδρών του στη γέφυρα της Τατάρνας μαζί,με τον ηγούμενο της εκεί μονής Κυπριανό, σε 60 Τούρκους με αρχηγό τον Δερβέναγα που είχαν αναλάβει μια χρηματαποστολή. Μετά την επιτυχή επιχείρηση έφυγαν αφήνοντας άθικτα τα χρήματα για να φανεί έτσι πως η επίθεση ήταν καθαρά επαναστατική πράξη. Χαρακτηριστική για την έναρξη της επαναστάσεως στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα είναι η επιστολή που στις 22 Μαρτίου έστειλε ο Ανδρούτσος στους Γαλαξειδιώτες: "Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλληκάρια μου, τους γράφει και τους προτρέπει να πάρουν και εκείνοι αμέσως τα άρματα."
Λίγο πριν τον θάνατο του Αλή το 1822, και σε συνεννόηση με αυτόν, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με ένα ασκέρι χιλίων πεντακοσίων ανδρών, ανεξαρτητοποιήθηκε και άρχισε ένα τρίχρονο αγώνα εναντίον των Οθωμανών. Το αποκορύφωμα των μαχών του Ανδρούτσου ήταν η ηρωική Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς.Οχυρώθηκε μέσα στο Χάνι και αντιμετώπισε επιτυχώς πολλαπλάσιο στράτευμα από Οθωμανούς υπό τον Ομέρ Βρυώνη. Ύστερα ο τελευταίος έδωσε διαταγή να φέρουν κανόνια με σκοπό να γκρεμίσει το χάνι, αλλά ο Ανδρούτσος και οι συναγωνιστές του κατάφεραν να αποδράσουν μέσα στη νύχτα με ελάχιστες απώλειες. Τότε γράφτηκε και το γνωστό δημοτικό τραγούδι "Τ'Ανδρούτσου η μάνα χαίρεται, του Διάκου καμαρώνει. Γιατί έχουν γιους αρματολούς, και γιους καπεταναίους. Ανδρούτσος φυλάει τη Γραβιά, Διάκος την Αλαμάνα". Στη μάχη αυτή, η στρατηγική ιδιοφυϊα του Ανδρούτσου θριάμβευσε. Έτσι δικαιωματικά κατέλαβε τη θέση του αρχηγού των όπλων της Βοιωτίας, και ουσιαστικά αυτός επηρέασε την τύχη της επαναστάσεως στην ανατολική Στερεά, κατά τα επόμενα έτη.
Την άνοιξη του 1822 κατηγορήθηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη για συνεργασία με τον εχθρό, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από το αξίωμα. Στις 27 Αυγούστου 1822 η γερουσία του Αρείου Πάγου του αναθέτει τη Διοίκηση της Αθήνας και εισέρχεται θριαμβευτής Φρούραρχος στην Ακρόπολη, συνοδευόμενος από τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, τον Ιωάννη Γκούρα, τον Ιωάννη Μαμούρη, τον Κατσικογιάννη και τριακόσιους ένοπλους επαναστάτες. Η υποδοχή του λαού των Αθηνών ήταν αποθεωτική.Στην Αθήνα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γνώρισε πολλούς ξένους Φιλέλληνες, οι οποίοι αναφέρονται ευνοϊκά στα απομνημονεύματά τους σε αυτόν. Ο Βρετανός Εδουάρδος Ιωάννης Τρελώνυ φίλος του Λόρδου Βύρωνα ήρθε μαζί του στην Ελλάδα. Το Νοέμβριο του 1823 γνώρισε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και γοητεύτηκε από την προσωπικότητά του. Παντρεύτηκε την 13ετή ετεροθαλή αδελφή του Οδυσσέα, Ταρσίτσα Καμένου. Τον ακολούθησε παντού και του έμεινε πιστός έως το τέλος. Ο Ανδρούτσος συνέχισε απτόητος την πολεμική του δράση εναντίον των Τούρκων μέχρι το 1824.
Ο Ανδρούτσος εν τέλει κατηγορήθηκε αδίκως για συνδιαλλαγή με τους
Τούρκους, καταδιώχθηκε και συνεθλίβη κατά τις εμφύλιες διαμάχες που
ακολούθησαν. Ο Ιωάννης Κωλέττης, ήταν προσωπικός εχθρός του και
προσπαθούσε να τον ταπεινώσει. Επιπρόσθετα, ο Ανδρούτσος είχε προκαλέσει
την οργή των τοπικών κοτζαμπάσηδων, οι οποίοι τον μισούσαν.
Τελικά, το μίσος των Φαναριωτών και των κοτζαμπάσηδων οδήγησε στην
δολοφονία του. Στις 5 Ιουνίου 1825, ο Ανδρούτσος, φυλακισμένος από ψευδείς
κατηγορίες στην Ακρόπολη, βασανίστηκε και σκοτώθηκε από τους Μήτρο
Τριανταφυλλίνα, Ιωάννη Μαμούρη και Παπακώστα με την έγκριση του πρώην
πρωτοπαλήκαρού του, Ιωάννη Γκούρα. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν
τον προσήγαγαν καν σε δίκη, επειδή φοβήθηκαν ότι ο Ανδρούτσος θα
καταδείκνυε την αδικία τους σε βάρος του και θα προκαλούσε γενική
κατακραυγή εναντίον τους. Η μνήμη του ως ήρωα της εθνεγερσίας
αποκαταστάθηκε από το Ελληνικό κράτος μόλις το 1872.
Στις 15 Ιουλίου 1967 ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος, μετέφερε με πολεμικό σκάφος στην Πρέβεζα μεταλλικό κουτί με τα οστά του Οδυσσέα Ανδρούτσου από το Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Τα οστά τοποθετήθηκαν στη βάση του αγάλματος που υπάρχει στην ομώνυμη πλατεία του.