H μάχη της Αράχωβας ήταν πολεμική εμπλοκή της επανάστασης του 1821 κατά την οποία οι Έλληνες επαναστάτες,με αρχηγό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη πέτυχαν μεγάλη νίκη επί των Τούρκων του Μουστάμπεη. Έλαβε χώρα μεταξύ 18 και 24 Νοεμβρίου του 1826, στην Αράχωβα της Βοιωτίας.
Το πρωί οι τούρκοι διηρέθηκαν σε δύο σώματα και κινήθηκαν προς Αράχωβα από το Ζεμενό και από το Μοναστήρι της Ιερουσαλήμ. Οι Τούρκοι αιφνιδιασθέντες δεν τόλμησαν να εισέλθουν στην πόλη και οχυρώθηκαν στο ύπαιθρο, σε υψώματα του Παρνασσού γύρω από την Αράχωβα. Το κρύο και το χιόνι έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη σύγκρουση. Οι Έλληνες είχαν καταφύγιο στα σπίτια της Αράχωβας, ενώ οι Τούρκοι είχαν μεγάλες απώλειες εκτεθειμένοι στο ύπαιθρο και περικυκλωμένοι από όλες τις πλευρές. Όταν μαθεύτηκε η παγίδευση του στρατεύματος του Μουσταφάμπεη, τουρκικές δυνάμεις από διάφορες φρουρές έρχονταν προς βοήθειά του. Όμως ο Καραϊσκάκης είχε αποκλείσει όλες τις διαδρομές από όπου θα μπορούσε να έλθει βοήθεια προς τον εχθρό. Στο Ζεμενό αποκρούστηκε σώμα από περίπου 1.500 στρατιώτες υπό τον Αλβανό Αμπντουλά μπέη και άλλο σώμα που ήλθε από τη Δαύλεια. Ο ίδιος ο Καραϊσκάκης συμμετείχε στις αψιμαχίες ενθαρρύνοντας τους πολεμιστές του. Οι Τούρκοι, υποφέροντας από το κρύο και την έλειψη εφοδίων, ζήτησαν από τον Καραϊσκάκη συνθήκη ώστε να αποχωρήσουν. Αυτός ζήτησε για αντάλλαγμα να του παραδοθούν η Λειβαδιά και η Άμφισσα, καθώς και να μείνουν ως όμηροι ο Μουστάμπεης και ο Κεχαγιάμπεης. Οι αρχηγοί των Τούρκων δεν δέχτηκαν και παρέμειναν οχυρωμένοι περιμένοντας βοήθεια από τον Κιουταχή. Ο Μουσταφάμπεης για να ενθαρρύνει κι αυτός τους στρατιώτες του συμμετείχε στις ανταλλαγές πυρών πυροβολώντας ο ίδιος αλλά σκοτώθηκε. Την 24η Νοεμβρίου σημειώθηκε μεγάλη χιονόπτωση που απείλησε να καλύψει ζωντανούς τους Τούρκους. Βλέποντας ότι δεν μπορούν πλέον να παραμείνουν στο ύπαιθρο, επιχείρησαν έξοδο προς το δρόμο που οδηγεί προς τη Μονή Ιερουσαλήμ. Οι Έλληνες δεν αντελήφθησαν έγκαιρα τη φυγή γιατί λόγω του χιονιού είχαν αποσυρθεί στα σπίτια της Αράχωβας. Όταν η φυγή έγινε αντιληπτή οι Έλληνες έσπευσαν και κατέκοβαν τους αποχωρούντες Τούρκους. Δεν χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα όπλα γιατί αυτά είχαν καταστεί άχρηστα λόγω του χιονιού και του παγετού. Η καταδίωξη εξελίχθηκε σε σφαγή, που άρχισε δύο ώρες πρό της δύσης του ηλίου και συνεχίστηκε μέχρι τα μεσάνυχτα. Όσοι Τούρκοι απέφυγαν τη σφαγή πάγωναν όταν αποκαμωμένοι σταματούσαν να αναπαυθούν. Ο Καραϊσκάκης, μή ακούγοντας πυροβολισμούς, νόμισε ότι οι εχθροί διέφυγαν έως ότου πήγε ο ίδιος να διαπιστώσει την κατάσταση. Οι φονευθέντες Τούρκοι εκείνη την ημέρα ήταν περίπου 600 ενώ πολλοί συνελήφθησαν. Από αυτούς ο Καραϊσκάκης μπόρεσε να διασώσει μόνο 50 καθώς οι υπόλοιποι πέθαναν από τα κρυοπαγήματα και τις κακουχίες. Οι δύο αρχηγοί του τουρκικού στρατοπέδου επίσης εφονεύθησαν και οι Έλληνες στρατιώτες έφεραν τα κεφάλια τους στον Καραϊσκάκη. Ο ίδιος είχε υποσχεθεί μεγάλη αμοιβή σε όποιον συνελάμβανε τους δύο Τουρκαλβανούς ζωντανούς. Αλλά ο μεν Κεχαγιάμπεης δεν μπόρεσε να δηλώσει την ιδιότητά του στους Έλληνες διότι δεν μιλούσε τη γλώσσα τους, ο δε Μουσταφάμπεης είχε σκοτωθεί από σφαίρα κατά την έξοδο. Από όλο το τουρκικό σώμα, δύναμης 2.200 ανδρών, διασώθηκαν μόνο 200, οι περισσότεροι με σοβαρά κρυοπαγήματα. Οι Έλληνες κυρίευσαν 23 σημαίες, όλες τις αποσκευές και τα ζώα. Από τους Έλληνες σε όλο το διάστημα της πολιορκίας και την έξοδο εφονεύθησαν 4 και τραυματίστηκαν ελαφρά 9.Ο Καραϊσκάκης διένειμε αμοιβές στους ανδραγαθήσαντες Έλληνες και διέταξε να στηθεί στην Αράχωβα πυραμίδα από τα κεφάλια των Τούρκων. Πάνω σε μια πέτρα έγραψε «Τρόπαιο των Ελλήνων κατά των βαρβάρων» και στα δύο άκρα της πέτρας έβαλε τα κεφάλια του Κεχαγιάμπεη και του Μουσταφάμπεη.
Στη μάχη της Αράχωβας βρέθηκαν αντιμέτωποι οι πιο έμπειροι αξιωματικοί των Τούρκων και οι Έλληνες καπεταναίοι, πού τούς ένωσε και τους οδήγησε στο θρίαμβο ο Γ. Καραϊσκάκης. Η επιστολή του Ανδρέα Ζαΐμη προς τον Καραϊσκάκη είναι απόδειξη της ιστορικής δικαίωσης του στρατάρχη: «Η Πατρίς εις αυτήν την περίστασιν εγνώρισεν, τί είναι ό Καραϊσκάκης και ότι χωρίς Καραΐσκάκην δεν εκατορθούτο, ό,τι θαυμασίως κατωρθώθη έως την σήμερον» (17-1- 1827).
Ο Γεώργιος Γαζής, γραμματέας του Καραϊσκάκη, αναφέρει πως, στους Τουρκαλβανούς, παροιμιώδης έμεινε η φράση που έλεγαν για κάποιον, όταν έφευγε βιαστικά: «Πού φεύγεις μωρέ, ωσάν να σε κυνηγά o Καραϊσκάκης;» Αλλά και στις μεταξύ τους συμπλοκές φώναζαν: «Στάσου, στάσου να ιδείς μια φορά τουφέκι του Καραϊσκάκη».
Η νίκη του Καραΐσκάκη είχε μεγάλη απήχηση και έδωσε θάρρος στους Έλληνες να συνεχίσουν τον απελευθερωτικό τους αγώνα. Η Ακρόπολη, όμως, έμεινε πολιορκημένη και, μετά τη μεγάλη ήττα των Ελλήνων στη μάχη του Αναλάτου, παραδόθηκε, στις 25 Μαΐου 1827.